Forer Etkisi / Barnum etkisi
Psikopatoloji Bilimi Astroloji Araştırma ve Geliştirme Departmanı gururla sunar(!) Üst düzey yıldız falları ve burç yorumlarını göz önünde bulundurarak, sizin için aşağıdaki metni hazırladık ve iddia ediyoruz ki sizi size anlatacağız. Şimdi arkanıza yaslanıp, yavaşça falınızı okumaya başlayın.
Başkalarının sizi beğenmesine, size hayran olmasına ihtiyaç duyuyorsunuz, ama aynı zamanda kendinize karşı eleştirel olmaya da eğilimlisiniz. Kişiliğinizin bazı zayıf yönleri var ama genelde bunları telafi etmeyi başarıyorsunuz. Kendi yararınıza çevirebileceğiniz halde kullanmadığınız önemli bir kapasiteye sahipsiniz. Dışarıdan disiplinli ve özgüvenli gözükürken, içten içe kaygılı ve güvensizsiniz. Bazen doğru kararı verip vermediğiniz ya da doğru şeyi yapıp yapmadığınız konusunda kafanızda ciddi şüpheler uyanıyor. Belli bir miktarda değişiklik ve farklılığı tercih ediyorsunuz; kısıtlamaların, sınırlandırmaların içinde kalmak sizi mutsuz ediyor. Bağımsız bir düşünür olmakla gurur duyuyorsunuz ve başkalarının iddialarını tatmin edici kanıt olmadan kabul etmiyorsunuz; ama kendinizi başkalarına açarken çok açık, çok içten olmayı akıllıca bulmuyorsunuz. Bazı zamanlar dışadönük, sokulgan ve sosyalsiniz; bazı zamanlarsa içedönük, sakıngan bir kapalı kutu oluyorsunuz. Bazı çok gerçekdışı arzularınız var.
Size oldukça uyuyor değil mi?
Şimdi de bu uygunluğu puanlayalım. Üst düzey fal yorumumuzun size ne kadar uyduğuna 1-5 arasında puan verecek olsaydınız, bu puan kaç olurdu? Bireysel bazda kaç puan vereceğinizi bilemeyeceğim ama genel ortalama 4.20 civarında olacaktı; çünkü o gün Forer’in sınıfından çıkan rakam 4,26’ydı. ‘’Bu da ne demek oluyor?’’, diye sorabilirsiniz. Aslında yukarıdaki metni biz hazırlamadık, zaten astroloji araştırma ve geliştirme departmanımızda yok. Olayın aslı şöyle:
Psikolog Bertram R. Forer, öğrencilerine geçen derste uyguladığı kişilik testlerinin sonuçlarını dağıtıyor ve sonuçların kişiye özel olduğuna dikkat çekiyor. Yaptığı analizlerin kendilerine ne kadar uyduğunu puanlamalarını istiyor ve puanların ortalaması 4,26 çıkıyor. Sizinde tahmin edebileceğiniz üzere Forer o gün bütün öğrencilerine aynı metni dağıtıyor yani kişiye özel bir analiz yok. Hatta bu metni kendisi de yazmamıştır, bir astroloji dergisinden almıştır. İlerleyen yıllarda bu deney defalarca tekrarlanıyor ve ortaya çıkan ortalama 4,20. Forer basit bir deneyle bilim tarihine ‘’İnsanların başka herkes için de geçerli olabilecek geniş, belirsiz ifadeleri bunun hiç farkına varmadan kendilerine özel görmeleri’’ anlamına gelen ‘’FORER ETKİSİ’’ kavramını sokmayı başarıyor.
Peki, Nasıl Oluyor da Maddeler Herkese Uyuyor?
İşin sırrı, kişiye özelmiş gibi gözükecek kadar spesifik; ancak nüfusun geniş bir kesiminde karşılık bulabilecek kadar genel “tahminler” ileri sürmektedir. Genel tahminlere hepimizin mutlaka duymuş olduğu ‘’Sana üç vakte kadar bir hayırlı kısmet var.’’ cümlesini örnek olarak verebiliriz, bu üç vakit asla kesin sınırlarla belirlenmemiştir ve oldukça genel bir cümledir. Hangimiz üç vakte kadar hayırlı bir kısmet bulmak istemeyiz ki! Başka bir örneği burç yorumlarından verebiliriz. ‘’Terazi burcu erkekleri zekidir veya oğlak burcu kadınları aldatılmaya asla tahammül etmez.’’ Herkes zekiyim demek ister ve hiçbir kadın aldatılmaya tahammül etmez. İş burada da bitmiyor işin içine birkaç olumlu cümle girince de onları hemen üzerimize alır ve diğer olumsuz cümleleri göz ardı ederiz. İşin içine gizemli kişiler, anlamadığımız mistik terimler, yıldızların konumu, cam küreler ve ‘’Ayyy bir falcı buldum, inanır mısın her şeyimi doğru bildi! ‘’ diyen arkadaşlar da girince inancımız daha bir pekişiyor.